یادداشتهای پراکنده

میکده، شراب فروشی، جایی که در آن باده می ­فروشند و می ­خورند:

شبی در خرقه رندآسا گذر کردم به میخانه           ز عشرت می­ پرستان را منور گشت کاشانه

سعدی

حالیا مصلحت وقت در آن می ­بینم               که کشم رخت به میخانه و خوش بنشینم

حافظ

در بیان عارفان منظور از میخانه، جای نوشیدن شراب تجلیات الهی می ­باشد که انوارش به عارفان حقیقی می‌تابد. از مصادیق آن می توان به عالم لاهوت، خانه پیر و مرشد، خانقاه و باطن عارف کامل اشاره نمود. در اصل میخانه مکانی است که انسان در آن می‌تواند از شراب عشق بنوشد و مصداق مشخصی ندارد. هر جا انسان در آن جلوه‌ای از یار بیند و محو جمال و جلال او گردد، حکم میخانه را دارد.

منم که گوشه میخانه خانقاه من است          دعای پیر مغان ورد صبحگاه من است

حافظ

ما از این خلوت میخانه به جایی نرویم          که از این جنت جاوید چرا باید رفت

شاه نعمت الله ولی

جام، پیاله باده خوری، رطل، قدح شرابخواری:

گفت دو پیمانه کمتر، ای عمو     تا روی آزاده چون من کو به کو
                                                                  عطار
زاهد خلوت نشین دوش به میخانه شد       از سر پیمان گذشت بر سر پیمانه شد
                                                                            حافظ

چنانکه از بعضی ابیات استنباط می­ شود پیمانه بزرگتر از قدح است:

عاشقان دردکش را دردی میخانه ده         از قدح کاری نیاید بعد ازین پیمانه ده
                                                                                اوحدی

از مصادیق پیمانه در مکتب عارفان می­ توان به ذرات عالم ـ از آن جهت که پیمانه شراب محبت فطری الهی هستند ـ دل عارف ـ از این جهت که انوار غیبی در آن متجلی می‌شود ـ و شراب حقیقت اشاره کرد.

یارب از عرفان مرا پیمانه ­ای سرشار ده       چشم بینا، جان آگاه و دل بیدار ده

صائب

ساقی بیار باده که ایام بس خوش است            امروز روز باده و خرگاه و آتش است

مولوی

ساقی در اصطلاح اهل تصوف عبارت است از فیض­ رساننده، ترغیب­ کننده که به کشف رموز و بیان حقایق، دل­های عارفان را آباد می­ کند. مصادیق ساقی عبارتند از:

ـ پیر و مرشد کامل

ـ چشم و گوش آدمی که اکثر اسباب مستی از این دو راه به او می‌رسد.

ـ صورت­ های زیبا که سالک از دیدن آنها خمار و مست می ­شود.

ـ خداوند فیاض مطلق که شراب عشق و محبت به عاشقان خود می­ دهد ایشان را محو و فانی می­ گرداند:

شرابی جو ز جام وجه باقی             سقاهم ربهم او راست ساقی

محمود شبستری

«عَالِیَهُمْ ثِیَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَ سَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا؛ [بهشتیان را] جامه ‏هاى ابریشمى سبز و دیباى ستبر در بر است و پیرایه آنان دستبندهاى سیمین است و پروردگارشان باده‏ اى پاک به آنان مى ‏نوشاند.»(دهر، آیه21)

در بیان اهل تصوف و عرفان تعاریف زیادی برای باده آمده ‌است از جمله:

ـ باده عبارت است از ذوق و وجد و حال که از جلوه محبوب حقیقی بر دل عاشق وارد شده و او را مست می‌کند.

ـ باده کنایه از سکر و محبت و جذبه حق است.

ـ باده کنایه از معرفت و علم و شوق و محبت خدا است.

ـ باده کنایه از نصرت الهی و عشق است.

به بیان دیگر، باده عبارت است از نصرت الهی، عشق و عنایتی از جانب حق تعالی که به انسان علم و معرفت بخشیده و او را به وجد و محبت و بی‌خودی وا می‌دارد؛ بدین صورت محکی برای ارزیابی حقیقت و شناخت باطن انسان است:

ساقی به نور باده برافروز جام ما                  مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما

ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم                        ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق             ثبت است بر جریده عالم دوام ما

حافظ

درک حقایق و درست‌اندیشی از دیگر آثار باده است. البته کسی به درک حقایق نایل می‌گردد که به رشد عقلانی رسیده باشد. در عرفان مقام محو، بی‌خودی و خرابی جایگاه والایی دارد. خرابی انیت و زدودن کدورت‌های ریا و خودبینی نتیجه و اثر باده­ نوشی است:

حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست         باده پیش آر که اسباب جهان این همه نیست

حافظ