یادداشتهای پراکنده

من مست و تو دیوانه ما را که برد خانه صد بار تو را گفتم کم خور دو سه پیمانه

مولوی

آنچه او ریخت به پیمانه ما نوشیدیم اگر از خمر بهشت است و گر از باده مست

حافظ

در شعر عرفانی «باده» به معنی شرابی که از انگور گرفته می‌شود نیست؛ بلکه اکسیری است که مس وجود انسان زمینی را به طلای انسان آسمانی تبدیل می‌کند. شراب طهوری است که طینت آدمی بدان مخمر شده است. مستی، نوعی تقرب است که در آن، حقایق عالم غیب، برای عارف مکشوف ومشهود می‌گردد و او در این حال غیرخدا را نمی‌بیند.

اگر چه نتیجه و اثر نوشیدن باده عرفانی هم، مستی و بی‌خودی است و لیکن مستی آن با مستی باده انگور فرق می­کند؛ همان‌گونه که ساقی آن با ساقی این فرق می­کند. ساقی بادة حقیقی، ذات اقدس حق تعالی است و شراب هم از عالم دیگری است. این همان شراب پاکیزه است که جلوه‌ای از آن در بهشت، نوشیدنی سعادتمندان خواهد شد: «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِنْ مَاءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهَارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهَارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ وَ أَنْهَارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَ لَهُمْ فِیهَا مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ...؛ مثل بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده است در آن نهرهایی است از جنس آبی که بدبو شدنی نیست و نهرهایی از شیر که طعمش تغییر نمی­کند و نهرهایی از شراب که برای نوشندگان مای? لذت است و نهرهایی از عسل خالص و در آن از هرگونه میوه­ای برای آنان مهیاست...» (محمد(ص)، آیه 15)

در بیان اهل تصوف و عرفان تعاریف زیادی برای باده آمده ‌است از جمله:

ـ باده عبارت است از ذوق و وجد و حال که از جلوه محبوب حقیقی بر دل عاشق وارد شده و او را مست می‌کند.

ـ باده کنایه از سکر و محبت و جذبه حق است.

ـ باده کنایه از معرفت و علم و شوق و محبت خدا است.

ـ باده کنایه از نصرت الهی و عشق است.

به بیان دیگر، باده عبارت است از نصرت الهی، عشق و عنایتی از جانب حق تعالی که به انسان علم و معرفت بخشیده و او را به وجد و محبت و بی‌خودی وا می‌دارد؛ بدین صورت محکی برای ارزیابی حقیقت و شناخت باطن انسان است:

ساقی به نور باده برافروز جام ما                  مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما

ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم                        ای بی‌خبر ز لذت شرب مدام ما

هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق             ثبت است بر جریده عالم دوام ما

حافظ

درک حقایق و درست‌اندیشی از دیگر آثار باده است. البته کسی به درک حقایق نایل می‌گردد که به رشد عقلانی رسیده باشد. در عرفان مقام محو، بی‌خودی و خرابی جایگاه والایی دارد. خرابی انیت و زدودن کدورت‌های ریا و خودبینی نتیجه و اثر باده­ نوشی است:

حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست         باده پیش آر که اسباب جهان این همه نیست

حافظ