دانا، شناسنده، دارای معرفت و عرفان:
چون نظر از بینش توفیق ساخت عارف خود گشت و خدا را شناخت
نظامی
عابدان از گناه توبه کنند عارفان از عبادت استغفار
سعدی
در بیان عارفان کسی که خدا او را ـ به طریق حال و مکاشفه ـ به مرتبه شهود ذات، اسماء و صفات خود رسانیده باشد. جنید می گوید: «عارف کسی است که حق از سر او گویا و خود ساکت باشد.»(کشاف اصطلاحات الفنون، ص997) و گفته شده است که عارف کسی است که عبادت حق را ازآن جهت انجام می دهد که او را مستحق عبادت می داند نه از جهت امید ثواب و خوف از عقاب.»(ر.ک: مصباح الهدایة ص 85)
عرفان، علمی است از علوم الهی که موضوع آن شناخت حق و اسماء و صفات اوست. عارفان برای رسیدن به حق و حقیقت مراحلی را طی می کنند تا نفس بتواند از حق و حقیقت بر طبق استعداد خود آگاهی حاصل کند. مبنای کار آنها کشف و شهود است.
شفای درد دلها گشت عرفان ز عرفان روشن آمد جاودان جان
ناصرخسرو
عارفان خامش و سر بر سر زانو چو ملخ نه چو زنبور کزو شورش و غوغا شنوند
خاقانی