نومیدی، قنوط، حرمان:
یاسمین خندان و خوش زان است کز من غافل است یأس من گر دیده بودی یاسمین بگریستی
خاقانی
«یأس» در اصل به معنای انقطاع انتظار و توقع از رسیدن چیزی و قطع امید از کاری است: «وَ لإنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَیَئُوسٌ کَفُورٌ؛ و اگر از جانب خود رحمتى به انسان بچشانیم، سپس آن را از وى سلب کنیم قطعا نومید و ناسپاس خواهد بود.»(هود، آیه9) چون از بازگشت مجدد آن نعمت قطع امید کرده است.
علمای اخلاق یأس را بر دو نوع تقسیم کرده اند:
یأس پسندیده: قطع امید از خلق خدا که حضرات معصومین(ع) بر آن سفارش نموده اند. امام کاظم(ع) فرمودند: «الْیَأسُ مِمّا فی اَیْدِی النّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِ فی دینِه وَ مُرُوَّتُهُ فی نَفْسِهِ وَ شَرَفُهُ فی دُنْیاهُ وَ عَظَمَتُهُ فی اَعْیُنِ النّاسِ وَ جَلالَتُهُ فی عَشیرَتِهِ وَ مهابَتُهُ عِنْدَ عِیالِهِ وَ هُوَ اَغْنَی النّاسِ عِنْدَ نَفْسِهِ وَ عِنْدَ جَمیعِ النّاسِ؛ قطع امید کردن از ثروت و امکانات مردم برای مؤمن، مایه عزت دینی و جوانمردی در نفس و شرف دنیوی است. چنین انسانی در نظر مردم بزرگ و بین فامیل خود محترم و در محیط خانواده‌اش دارای هیبت و عظمت خواهد بود، او در ضمیر خود و در نظر دیگران بی‌نیازترین تمام مردم است.»(الحدیث، ج3، ص23) امام جواد(ع) هم فرمودند: «عِزُّ المُؤمِنِ غِناهُ عَنِ النَّاسِ؛ عزّت مؤمن در بى نیازى او از مردم است.»(تحف العقول، ص 89)
یأس ناپسند: نومیدی از رحمت حق، که بر اساس آموزه های دینی، از گناهان کبیره و از ویژگی های گمراهان می باشد: «قَالَ أَبَشَّرْتُمُونِی عَلَى أَنْ مَسَّنِیَ الْکِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ* قَالُوا بَشَّرْنَاکَ بِالْحَقِّ فَلاتَکُنْ مِنَ الْقَانِطِینَ* قَالَ وَ مَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلا الضَّالُّونَ؛[حضرت ابراهیم(ع)] گفت: آیا با اینکه مرا پیرى فرا رسیده است بشارتم مى دهید؟ به چه بشارت مى دهید؟[فرشتگان] گفتند: ما تو را به حق بشارت دادیم پس از نومیدان مباش. [حضرت ابراهیم(ع)] گفت: چه کسى جز گمراهان از رحمت پروردگارش نومید مى شود.»(حجر، آیات56 ـ54)
با توجه به اینکه یأس و نومیدی محصول سوء ظن به خدا و نشانه کفر و گمراهی می باشد، شایسته است انسان ها از ناامیدی پرهیز نموده و همیشه به رحمت خدا امیدوار باشد.
