سلام کلمه دعایی است به معنی سلامت و بی گزند باشید، تهنیت، تحیّت، درود:
بهار آمد بهار آمد سلام آورد مستان را از آن پیغامبر خوبان پیام آورد مستان را
مولوی
سلام دادن انسان های زنده به یکدیگر، یک امر طبیعی است؛ اما سلام دادن به شهید، میّت و به ویژه به خاک اموات نیاز به تبیین دارد. عموم مسلمانان ـ به استنثاء وهابیت ـ بر اساس ادله قرآنی: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستند اى کسانى که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و به فرمانش بخوبى گردن نهید.»(احزاب، آیه56) و آیه: «وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا؛ و درود بر او روزى که زاده شد و روزى که مى میرد و روزى که زنده برانگیخته مى شود.»(مریم، آیه15) و... روایاتی مانند سلام دادن رسول گرامی اسلام(ص) به اموات قبرستان بقیع: «السلام علیکم دار قوم مؤمنین و اتاکم ما توعدون، غدا مؤجّلون و انا ان شاء الله بکم لاحقون اللهم اغفر لاهل بقیع الغرقد؛ درود بر جمعیتی که مومن و معتقد هستند، آنچه را که به شما وعده می‌دادند به سراغ شما آمد، در آینده پیش ما می آید، ما نیز به همین زودی به شما می‌پیوندیم، خدایا مردم بقیع غرقد را بیامرز»( صحیح مسلم، ج2، ص669) به جواز سلام‌کردن به مردگان، توسل و حاجت‌خواهی از اولیای الهی اعتقاد دارند.
خداوند در قرآن کریم همه مؤمنان را به سلام کردن به پیامبر اکرم(ص) فرمان می‌دهد. بدیهی است که این دستور مختص مسلمانان هم عصر آن حضرت نمی باشند، کسانی که بعد از رحلت رسول گرامی اسلام(ص) مسلمان شده اند چگونه به این دستور عمل نمایند؟
بی شک سلام دادن به پیامبر اسلام(ص) و بندگان صالح خدا در نماز و سلام کردن به مردگان مسلمان هنگام زیارت اهل قبور، به معنای جواز سلام کردن به مرده است. به اعتقاد ما حیات بشری با مرگ تمام نمی شود. مرگ پلی است برای انتقال از حیات دنیوی به حیات اخروی؛ به دنبال هر مرگی، تولدی است در محیطی دیگر با شرایط دیگر:
از جمادی مردم و نامی شدم وز نما مردم به حیوان سر زدم
مردم از حیوانی و آدم شدم پس چه ترسم کی ز مردن کم شدم
حمله دیگر بمیرم از بشر تا بر آرم از ملایک پر و سر
مولوی
جواز سلام کردن به مرده، به معنای شنوا بودن و آگاه بودن او از امور دنیا است؛ موضوعی که روایات هم آن را تأیید می کند. نقل شده است که پیامبر اکرم(ص) بعد از آن که کشته‌های مشرکان را در چاه بدر انداختند، بر بالای چاه آمده و خطاب به آنها گفتند: «هر آینه شما همسایگان بدی برای رسول خدا بودید، او را از منزلش بیرون ساخته و از خود طرد نمودید، سپس بر ضدّ او اجتماع نموده و با او محاربه کردید، من آنچه را که پروردگارم وعده داده بود حقّ یافتم...» شخصی به او عرض کرد: ای رسول خدا! چگونه شما با سر‌هایی که از تن جدا شده است سخن می‌گویید؟ پیامبر اکرم(ص)فرمودند: «به خدا سوگند! تو از آنان شنواتر نیستی.»(صحیح بخاری، ج. 5 ، ص77)
بیهقی از سعید بن مسیّب نقل می‌کند: «ما با علی بن ابی طالب(ع) داخل قبرستان مدینه شدیم. آن حضرت(ع) ندا داد: ای اهل قبرستان! سلام و رحمت خدا بر شما باد، از خبر‌های خود بر ما می‌گویید یا ما شما را خبر دهیم؟ سعید می‌گوید: صدایی شنیدیم که در جواب می‌گوید: و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته یا امیرالمؤمنین، خبر ده ما را از آنچه اتفاق افتاد. حضرت علی(ع) فرمود: اما زنان شما به همسری دیگران در آمدند، اموال شما تقسیم شد و اولاد شما نیز در زمره ایتام در آمدند. ساختمان‌هایی که بنا کردید دشمنانتان در آنها ساکن شدند. این خبر‌هایی است که نزد ماست، خبر‌هایی که نزد شماست چیست؟ سعید می‌گوید: مرده‌ای به صدا در آمد و گفت: هر آینه کفن‌ها پاره شد، مو‌ها ریخت، پوست‌ها از بدن جدا شد، حدقه‌ها بر صورت‌ها ریخت و از بینی‌ها چرک بیرون آمد. آنچه را فرستاده بودیم، یافتیم و آنچه را به جا گذاردیم خسارت دیدیم...» (حقیقة التوسل و الوسیله، ص242)
این موضوع در مراسم تلقین مرده هم مطرح است. در مراسم تلقین، به میت اعلام می شود: «اسمع، افهم یا فلان بن فلان، هل انت على العهد الذى فارقتنا علیه من شهادة ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و ان محمدا صلى الله علیه و آله عبده و رسوله و سید النبیین و خاتم المرسلین و ان علیا امیر المؤمنین و سید الوصیین و امام افترض الله طاعته على العالمین و... اذا اتاک الملکان المقربان رسولین من عند الله تبارک و تعالى و سالاک عن ربک و عن نبیک و عن دینک و عن کتابک و عن قبلتک و عن ائمتک فلاتخف و لاتحزن و قل فى جوابهما الله ربى و محمد صلى الله علیه و آله نبیى و الاسلام دینى و القرآن کتابى و الکعبة قبلتى و امیر المؤمنین على بن ابى طالب امامى و... افهمت یا فلان؟...؛ بشنو و بفهم ای فلانی پسر فلانی، آیا بر آن پیمانی که با آن از ما جدا شدی هستی؟ [پیمانی که عبارت بود] از گواهی‌دادن بر اینکه معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی‌شریک است و اینکه محمّد (ص) بنده و فرستاده اوست و سرور پیامبران و خاتم رسولان است و اینکه علی امیر مؤمنان است و سرور جانشینان، و امامی است که خدا اطاعتش را بر جهانیان واجب کرده و... هنگامی که دو فرشته مقرّب و دو فرستاده خدای تبارک و تعالی نزد تو می‌آیند و از پروردگارت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبله ات و امامانت از تو سؤال می‌کنند نترس و در جواب آنان بگو: خدای بلند مرتبه پروردگارم و محمّد (ص) پیامبرم و اسلام دینم و قرآن کتابم و کعبه قبله ام و امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب امامم و...ای فلانی آیا فهمیدی؟...»(توضیح المسائل امام خمینی، مستحبات دفن، مسأله628)
بنابر این وقتی مردگان و شهدا هم می شنوند و هم می فهمند، سلام کردن و حاجت خواستن از آنها ـ به ویژه اگر از مقرّبین درگاه الهی ـ باشند، نه تنها منع ندارد بلکه دارای استحباب و رجحان شرعی هم هست. ما معتقدیم آنها سلام ما را می‌شنوند و به آن پاسخ می‌دهند که اکثریت قریب به اتفاق از شنیدن پاسخ آنها عاجز هستند. در زیارت امام رضا(ع) عرض می‌کنیم: «اشهد انک تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی...؛ شهادت می‌دهم بر اینکه شما شاهد حضور من هستید و کلام من را می‌شنوید و سلام من را پاسخ می‌دهید.»
به تصریح قرآن کریم، تمام شهیدان راه خدا زنده هستند و در پیشگاه خداوند روزی می خورند: «وَ لاتَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَ لَکِنْ لاتَشْعُرُونَ؛ و کسانى را که در راه خدا کشته مى شوند مرده نخوانید بلکه زنده اند ولى شما نمی دانید.»(بقره، آیه154) و آیه: «وَ لاتَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ* فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ هرگز کسانى را که در راه خدا کشته شده اند مرده مپندار بلکه زنده اند که نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند و براى کسانى که از پى ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته اند شادى مى کنند که نه بیمى بر ایشان است و نه اندوهگین مى شوند.» (آل عمران، آیات170ـ169)
اگر چه همه انسان ها حیات برزخی دارند ولی حیات برزخی همه یکسان نمی باشد. بنابر آیات قران و روایات، شهدا از مرتبه بالاتری برخوردار هستند و توانایی توجه به عوالم دیگر، از جمله دنیا را دارند و بر احوال اهل دنیا اشراف دارند.
اینکه در زیارت عاشورا می‌گوییم: «السلام علیک یا اباعبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک، علیک منّی سلام الله ابداً ما بقیت و بقی الیل و النهار...» از این اعتقاد که امام حسین(ع) و یاران با وفایش در حیات برزخی زنده‌اند و صدای ما را می‌شنوند، برخاسته است و بر این اساس سلام‌دادن به شهدا ـ و مردگان ـ عملی مشروع و خداپسندانه است.