خانه تکانی از سنت های پسندیده ای است که عموم مردم در مناسبت ها انجام می دهند. اصلی ترین خانه تکانی نزدیک عیدنوروز انجام می گیرد ولی در ایام دیگر به ویژه هنگام آمدن مهمان، مختصر تکانی به خانه داده می شود. این سنت حسنه مورد تأیید اسلام نیز می باشد. امام صادق(ع) به نقل از امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ یُحِبُّ أَنْ یَرَى أَثَرَ النِّعْمَةِ عَلَى عَبْدِهِ؛ خداوند جمیل است و جمال را دوست دارد و دوست دارد آثار نعمت خود را بر بندهاش ببیند.»(وسائل الشیعة، ج 5، ص5)
میزبانی که منتظر مهمان است پیش از آمدن او، زباله ها را از خانه دور کرده(تخلیه) و در و دیوار خانه را تزیین می کند.(تحلیه) آنگاه به انتظار مهمان می نشیند تا تشریف آورد.(تجلیه) به همین سیاق کسی که انتظار موعودِ منتظَر را می کشد باید تخلیه و تحلیه را انجام داده و به انتظار تجلیه بنشیند. به بیان بهتر باید خانه دل را تکانی بدهد.
خانه با گرد و غبار آلوده می شود و دل با گناه و معصیت؛ اولین گام در خانه تکانی دل، شستن قلب از لجن زار گناه و معصیت است. استغفار و توبه، بهترین وسیله برای پاک کردن دل و قلب از غبار آلودگی ها می باشد. استغفار، بوی گند گناه را از انسان دور می کند. امام علی(ع) فرمودند: «تَعَطَّرُوا بِالاستِغفارِ لاتَفضَحکُم رَوائحُ الذُّنوبِ؛ با آمرزش خواهی، خود را معطّر کنید تا بوی گناهان شما را رسوا نکند.»(أمالی، ج1، ص382)
خدای متعال به واسطه استغفار، برکات فراوانی به استغفار کننده عنایت می فرماید. حضرت نوح(ع) در دعوت مردم به خداپرستی به مواردی از آنها اشاره کرده است: «...فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً؛ به آنها گفتم: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است. باران‌هاى پر برکت آسمان را پى در پى برای شما می فرستد و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک می کند و باغ‌هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار می دهد.»(نوح، آیات12ـ9)
بعد از شستن دل از گناه، امید به مغفرت و رحمت الهی دل را می آراید. آیات قرآن بارها روح امید را در کالبد انسان های گناهکار دمیده است از آن جمله: «وَ الَّذِینَ لایَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَ لایَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلا بِالْحَقِّ وَ لایَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا* یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهَانًا* إِلا مَنْ تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَ کَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا؛ آنان با خدا معبود دیگری را نمی خوانند و کسی را که خدا [خونش را] حرام شمرده جز به حق نمی کشند و زِنا نمی کنند، کسی که این[اعمال] را مرتکب شود به کیفر سختی خواهد رسید. عذابش در روز قیامت دوچندان می شود و در آن با سرشکستگی جاودانه خواهد بود؛ مگر آنان که توبه کنند و ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند که[دراین صورت] خداوند بدی هایشان را به حسنات تبدیل می کند و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»(فرقان، آیات70ـ68) آن چنان که از آیات قرآن استنباط می شود، توبه، ایمان به خدا و عمل صالح زینت های خانه دل هستند و با پاک کردن دل از آلودگی گناه، آن را می آرایند.
از منظر دیگر، نظافت های خانه به روزانه، هفتگی و سالانه تقسیم شده است. در مورد خانه دل نیز می توان آن را اعمال نمود. نظافت روزانه: نمازهای پنجگانه(به عنوان مثال)؛ نظافت هفتگی: نماز جمعه و نظافت سالانه: روزه ماه رمضان و احیاء شب قدر.
چند نکته:
ـ از نظافت خانه، هم میزبان لذت می‌برد هم مهمان، در خانه تکانی دل هم خود انسان خوشحال می شود و هم هر کسی که با او برخورد می کند.
ـ بعد از نظافت خانه در و پنجره بسته می شود تا گرد و خاک نیاید. بعد از خانه تکانی دل هم باید چشم و گوش بسته شود تا گناه وارد قلب نشود.
ـ در خانه تکانی به مساحت خانه توجه نمی شود. در خانه تکانی دل هم سن افراد مطرح نیست.
