یادداشتهای پراکنده

زندگی انسان در این دنیای خاکی مرکب از غم و شادی است. همه مردم در عمر چندین ساله خود با انبوهی از غم ­ها­ و شادی­ ها، زندگی تلخ و شیرینی را تجربه می­ کنند. بعضی از این غم­ ها و شادی­ ها کاذب و موقتی است ولی برخی از آنها واقعی و پایدار؛ انسان وقتی می ­تواند نشاط واقعی داشته باشد که دارای سلامت روان و آرامش روحی باشد و غم واقعی هم زمانی به سراغ انسان می­ آید که سلامت روان و آرامش روحی از دست رفته باشد.

بی ­شک غم و شادی مؤمنان با دیگران فرق دارد. غم و شادی مردم عادی در چهار چوب نیازهای مادی است؛ بنابراین، در تنگناهای زندگی، شادی برایشان معنا ندارد. اما دایره غم و شادی مؤمنین با دید وسیعی که نسبت به جهان و انسان دارند، بسیار وسیع­تر از غم و شادی دنیاطلبان است، برای اینکه شادی آنها، ظاهری و گذراست، اما شادی مؤمنان، عمیق و همیشگی است. شادی مؤمنان به این جهان محدود نمی ­شود بلکه در جهان آخرت نیز در شادی و نشاط به سر می­ برند برخلاف کفار و مشرکین که در عالم پس از مرگ شادی و نشاط نخواهند داشت.

ایمان، باور صحیح، بینش درست، جامعه سالم و خانواده صالح با پیوندهای عاطفی مستحکم از عوامل نشاط واقعی است و عکس آنها نیز از عوامل اندوه پایدار می­ باشند. راز نشاط جاودانه مومنان این است که جهان را مخلوق خداوند حکیم می­ دانند که همه حوادث و اتفاقات دارای حکمتی هستند. بی ­اعتباری دنیا و کوتاهی عمر، اجازه جدال با سرنوشت و زمان را نمی­ دهد. وقتی که به وصال خالق حکیم رسیده ­اند، خوشحالند و وقتی که با وسوسه شیطان از خداوند دور شده ­اند، غمگین هستند.

بیا  تا  به  شادی  دهیم  و خوریم           چو   گاه گذشتن بود بگذریم

چه  بندی  دل  اندر  سرای  سپنج           چه نازی به گنج و چه نالی ز رنج

فردوسی

غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد           ساقیا باده بده شادی آن کاین غم از اوست

سعدی

غم با تعریف روان‌شناختی، یک درد هیجانی است که با احساس‌هایی مانند فقدان، افسوس و استیصال همراه است. این تعریف علمی روان‌شناختی با یک رویکرد پدیدارشناسانه نمی‌تواند غم ناشی از فقدان یک دارایی مادی را از غم عمیق فلسفی ناشی از چالش‌های بنیادین وجودی متمایز کند؛ تنها می‌تواند غم‌ها را براساس شدت آن‌ها طبقه­ بندی کند.

علمای اخلاق از سه نوع غم، سخن به‌ میان آورده‌اند که از میان آنها تنها یک گونه مذموم می‌باشد که دوستان خداوند نیز از آن به دور هستند.

الف ـ غم طبیعی: نوعی غم و اندوه است که به طور طبیعی ـ در مقابل بلایایی که انسان با آن روبرو می‌شود ـ ظهور پیدا می‌کند، مانند از دست دادن عزیزان و... این نوع غم، برای پیامبر اکرم(ص) نیز رخ داده است، آنگاه که فرزندشان ابراهیم درگذشت، ایشان در سوگ ابراهیم فرمودند: «اِنَّ العَینَ تَدْمَع و القَلب یَحزن و لانقولُ الا ما یرضی ربُّنا و اِنَّا بِفراقِکَ یا ابراهیم لَمَحْزون؛ چشم گریه می‌کند و قلب اندوهگین می‌شود ولی جز آنچه خدا بر آن راضی است چیزی نمی‌گوییم، ما از دوری تو ای ابراهیم غمگین هستیم.»(سنن أبی داود، ج1، ص58) مهم­ترین ویژگی این نوع غم، طبیعی، فطری و موقتی بودن آن است.

ب ـ غم ممدوح: یعنی غم و اندوه به خاطر از دست دادن اموراتی که به آخرت مرتبط هستند، مانند از دست دادن نماز اول وقت، روزه مستحبی و... که به دلایلی از جمله فراموشی، بیماری، مسافرت و... فوت می­ شود. اینگونه غم­ها مایه اعتبار و رشد انسان هستند و مانوس بودن با آنها، باعث می­ شود انسان تلاش بیشتری برای موفقیت در عرصه ­های مختلف داشته باشد.

ج ـ غم مذموم: این غم به خاطر از دست دادن نعمت ­های دنیوی است و به سبب ضعف ایمان و دلبستگی به دنیا ایجاد می‌شود و برعکس غم طبیعی، دوام و استمرار دارد. رابطه دو غم آخر معکوس است به این معنا که هر اندازه بر دنیا غمگین باشیم، به همان اندازه غم آخرت از قلب ما بیرون خواهد رفت و برعکس، هر اندازه که بر آخرت حزن داشته باشیم، غم دنیا به همان اندازه از قلب ما بیرون خواهد رفت.

چه غم دیوار امت را که دارد چون تو پشتیبان چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان

سعدی