رشک، حسد، حمیت، محافظت عصمت و آبرو:
به یک نفس که برآمیخت یار با اغیار بسی نماند که غیرت وجود من بکشد
سعدی
غیرت حق بود با حق چاره نیست کو دلی کز حکم حق صد پاره نیست
غیرت آن باشد که آن غیر همه است آنکه افزون از بیان و دمدمه است
مولوی
غیرت دو نوع است:
الف ـ غیرت مذموم: عبارت است از کراهتِ مشارکتِ غیر در آنچه که نفس از آن بهره مند می گردد؛ اعم از مال، جاه، مقام و... که اغلب از حسادت ناشی می شود.
ب ـ غیرت ممدوح: عبارت است راضی نشدن عاشق بر توجه معشوق به غیر او و بالعکس؛ که این غیرت ناموسی، پسندیده است و از لوازم ایمان می باشد. رسول اکرم(ص) فرمودند: «اَلغَیرَةُ مِنَ الایمانِ و َالمِذاءُ مِنَ النِّفاقِ؛ غیرت از ایمان است و بى بند و بارى از نفاق.»(نهج الفصاحه، ص587) و امام على(ع) در توبیخ مردم عراق فرمودند: «یَا أَهْلَ الْعِرَاقِ نُبِّئْتُ أَنَّ نِسَاءَکُمْ یُدَافِعْنَ الرِّجَالَ فِی الطَّرِیقِ أَمَاتَسْتَحْیُون وَ لاتَغَارُونَ نِسَاءَکُمْ یَخْرُجْنَ إِلَى الأَسْوَاقِ وَ یُزَاحِمْنَ الْعُلُوج؛ ای مردم عراق، خبر یافتم که زنان شما در راه ها پهلو به پهلوی مردان می زنند آیا شما حیا نمى کنید و غیرت نمى ورزید، زنانتان به بازارها رفته و با بیماردلان در یکجا جمع می شوند؟»(اصول کافی، ج5 ، ص537)
بنابر بیان نورانی قرآن مجید: «مَا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ...؛ خدا در درون هیچ مردی دو قلب ننهاده است.»(احزاب، آیه4) انسانی که یک قلب دارد نمی تواند بیش از یک معبود و معشوق داشته باشد. امام صادق(ع) فرمودند: «القلب حرم الله فلاتسکن حرم الله غیرالله؛ قلب حرم خداوند است، پس درحرم خدا غیر خدا را ساکن مکن.» (بحارالانوار، ج70، ص25)
در بیان عارفان، گاه غیرت در مورد عبد مطرح می شود و گاه در مورد معبود؛ غیرتِ عبد نسبت به خداوند، بدین معنا است که عبد در پیشگاه مولایش به خود اجازه نمی دهد که قلبش در گرو غیر باشد و به چیزی غیر حق راضی گردد. غیرت در مورد معبود نسبت به بنده اش این است که خداوند خوش ندارد، دل بنده اش به غیر او مایل گردد: «إِنَّ اللَّهَ لایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا؛ مسلما خدا این را که به او شرک ورزیده شود، نمى بخشد و غیر از آن را براى هر که بخواهد مى بخشد و هر کس به خدا شرک ورزد، به یقین گناهى بزرگ بربافته است.»(نساء، آیه48) همچنین آیه: «إِنَّ اللَّهَ لایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالا بَعِیدًا؛ خداوند این را که به او شرک آورده شود نمى آمرزد و فروتر از آن را بر هر که بخواهد مى بخشد و هر کس به خدا شرک ورزد قطعا دچار گمراهى دور و درازى شده است.»(همان، آیه116)
اینکه در روایات نقل شده است که خداوند به خاطر غیرتش گناه را حرام کرده است؛ بعید نیست از این جهت باشد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «أَلا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْحَرَامَ وَ حَدَّ الْحُدُودَ وَ مَا أَحَدٌ أَغْیَرَ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ غَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَوَاحِش؛ بدانید که خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود را مشخص کرده است و احدى غیرتمندتر از خدا نیست و از غیرت اوست که زشتى ها را حرام فرموده است.»(امالى، ص427) امام صادق(ع) هم فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى غَیُورٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیُورٍ وَ لِغَیْرَتِهِ حَرَّم الْفَوَاحِشَ ظَاهِرَهَا وَ بَاطِنَهَا؛ همانا خداوند تبارک و تعالی با غیرت است و مردان غیور را دوست دارد و از همین رو، زشتى ها را چه آشکار و چه پنهان حرام کرده است.»(اصول کافى، ج5، ص535)
توضیح اینکه، انسان با انجام گناه نشان می دهد که غیر خدا ـ هوی نفس ـ را انتخاب کرده و خدای خویش گرفته است. شاید یکی از علل حرمت نگاه به نامحرم هم همین باشد: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ؛ به مردان با ایمان بگو دیده فرو نهند و پاکدامنى ورزند که این براى آنان پاکیزهتر است زیرا خدا به آنچه مى کنند آگاه است.»(نور، آیه30)
امام صادق(ع) می فرمایند: «النظر سهم مسموم من سهام ابلیس من ترکها لله عز و جل لا لغیره اعقبه امنا و ایمانا یجد طعمه؛ نگاه ناروا تیری مسموم از تیرهای شیطان است. هر کس آن را تنها به خاطر خدا ترک کند، خداوند آرامش و ایمانی به او میدهد که طعم گوارای آن را در خود مییابد.»(میزان الحکمه، ج4، ص3292) نباید فراموش کرد که اولین عامل به هم ریختگی حضور قلب، چشمهاست. چشمی که همه چیز را ـ اعم از شخص و عکس و فیلم آن ـ می بیند. نمی تواند نماز با حضور قلب بخواند. انسان مجاز نیست هرکس و هر چیزی را ببیند و آن را در دل خود جای دهد.
ز دست دیده و دل هر دو فریاد که هر چه دیده بیند دل کند یاد
بسازم خنجری نیشش ز فولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد
بابا طاهر
او می بایست تنها با خدا انس بگیرد و عشق خود را تنها به او تقدیم دارد. در خانه دل، تنها آن یکتا و یگانه را قرار دهد. اگر این گونه عمل کند به آرامش و سکونتی دست می یابد که آن را با هیچ چیز دیگر عوض نمی کند. حضرت علی(ع) فرموده اند: «من آنس بالله استوحش من الناس؛ هر کس با خدا مونس شود از مردم میرمد.»(غررالحکم و درر الکلم، ص635)